DİJİTAL PLATFORMLARDA TELİF HAKKI İHLALLERİ

DİJİTAL PLATFORMLARDA TELİF HAKKI İHLALLERİ

Bu yazımız ile  FSEK ve İnternet Kanunu kapsamında kullanıcılar tarafından sıklıkla yapılan telif hakkı ihlallerine, eser sahibinin haklarına, dijital platformların ve kullanıcıların sorumluluklarına ve telif hakkı ihlalleri sonucunda başvurulabilecek hukuki yollara değinmekteyiz.

I. Giriş

Gelişen teknoloji ile internet kullanıcılarının bir çok içeriğe erişimi kolaylaştı. Bu erişim kolaylığında ise en büyük rolün Instagram, Youtube, X gibi popülerliği gün geçtikçe artan dijital platformlara ait olduğu yadsınamaz. Dijital platformlar ile paylaşılan içeriklerin kayda değer bir bölümünü ise elbette eserler oluşturmaktadır.

Eser, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)  uyarınca, sahibinin hususiyetini taşıyan ve üçüncü kişilerce algılanabilir nitelikte olan her nevi fikir ve sanat mahsulleri olarak tanımlanmaktadır. FSEK ile korunmakta olan eserler aşağıdaki gibi sayılmıştır:

1. İlim ve edebiyat eserleri,
2. Musiki eserleri,
3. Güzel sanat eserleri,
4. Sinema eserleri.
5. İşleme ve derleme eserler

Belirtelim ki, işleme ve derleme eserler mevcut eserler üzerinden izin alınarak üretilen birer yeni eser olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada bu ayrımın farkına varmak olası ihlallerin önüne geçmek açısından önem taşımaktadır.

Eser sahibinin eserlerini dijital platformlar üzerinden ticari veya ticari olmayan herhangi bir amaçla yayınlaması yoluyla eserlere ulaşan kullanıcıların eserleri izinsiz olarak paylaşması, alıntı yapması, eseri kullanarak yeni eserler oluşturması gibi eylemleri telif hakkı ihlallerine sebebiyet vermektedir.

 

II. Eser Sahibi Açısından Değerlendirme

Eser sahibinin eseri üzerinde mali ve manevi hakları bulunmaktadır. Mali haklar eser sahibi tarafından belli bir bedel karşılığında ya da karşılıksız olarak bir başkasına devredilebilecekken manevi hakların devredilmesi mümkün değildir. Öyle ki, telif haklarının devri sözleşmesine konulan bir madde ile manevi hakların devri kararlaştırılmış olsa dahi bu maddenin hukuken geçerliliği bulunmayacak ve manevi haklar eser sahibine ait olacaktır. Peki bu manevi haklar ve mali haklar nelerdir?

Eser sahibinin manevi hakları FSEK madde 14 ile sayılmıştır:

1. Umuma arz yetkisi
2. Adın belirtilmesi yetkisi
3. Eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı
4. Eser sahibinin zilyed ve malike karşı hakları

Eser sahibinin mali hakları ise FSEK madde 20 ile sayılmıştır:

1. İşleme hakkı
2. Çoğaltma hakkı
3. Yayma hakkı
4. Temsil hakkı
5. Umuma iletim hakkı

Ne yazık ki, günümüzde dijital platform kullanıcılarının telif hakları ile ilgili farkındalığının yeterli olmaması telif hakkı ihlallerinin yaşanmasına sebebiyet vermektedir. Eser sahibi, eserlerinin kullanıcılar tarafından izinsiz kullanıldığını tespit ettiği takdirde beşinci bölüm (V) ile bahsedeceğimiz yola başvurabilecek ve ihlalin önüne geçebilecektir.

 

III. Kullanıcılar Açısından Değerlendirme

Dijital platform kullanıcılarının telif hakkı ihlalleri farklı şekillerde ve birçok yolla gerçekleşebilmektedir. Kullanıcılar 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’a (İnternet Kanunu) göre içerik sağlayıcı konumundadırlar. İnternet Kanunu ile içerik sağlayıcılar tanımlanmış ve yükümlülükleri belirlenmiştir. İnternet Kanunu’nun 2. maddesi içerik sağlayıcıyı aşağıdaki gibi tanımlamıştır:

“İçerik sağlayıcı: İnternet ortamı üzerinden kullanıcılara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, değiştiren ve sağlayan gerçek veya tüzel kişiler”

İçerik sağlayıcıların yükümlülükleri ise İnternet Kanunu madde 4 ile düzenlenmiştir. Buna göre:

1. İçerik sağlayıcı, internet ortamında kullanıma sunduğu her türlü içerikten sorumludur.

2. İçerik sağlayıcı, bağlantı sağladığı başkasına ait içerikten sorumlu değildir. Ancak, sunuş biçiminden, bağlantı sağladığı içeriği benimsediği ve kullanıcının söz konusu içeriğe ulaşmasını amaçladığı açıkça belli ise genel hükümlere göre sorumludur.

Kullanıcılar içerik sağlayıcı sıfatıyla yükümlülüklerine değinmemizin ardından aşağıda kullanıcıların içerik sağlayıcı sıfatıyla sorumlu olduğu telif hakkı ihlallerine sebebiyet veren bazı hallere değinmek isteriz.

 

(i) Paylaşım Yapma Suretiyle Telif Hakkı İhlali


Dijital platform kullanıcılarının belki de en çok kullandığı ihlal yolu paylaşım yapma suretiyle gerçekleşmektedir. Dijital platformlar aracılığıyla ulaşılan eserleri aynı dijital ortamda veya farklı dijital ortamlara aktararak paylaşmak hukuken eser sahibinin çoğaltma hakkının, adın belirtilmesi hakkının, eserde değişiklik yapılmasının önlenmesi hakının, umuma iletim hakkının ihlalini; eser üzerinde oynamalar yaparak paylaşmak ise işleme hakkının izinsiz kullanımını teşkil edecektir.

• Çoğaltma hakkı


Çoğaltma hakkı eser sahibinin mali haklarından birisidir. Eserin aslının aynen kopyalanması çoğaltma hakkı kapsamına girmektedir. Bu noktada bir dijital platform üzerinden yayınlanmış bir şarkının ses kaydının alınması, ya da bir grafik tasarımın kopyasının oluşturulması eserin çoğaltma hakkının ihlaline birer örnek oluşturacaktır.


• Umuma İletim Hakkı


Bir eserin aslının veya çoğaltılmış nüshalarının, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin başkaları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı munhasıran eser sahibine aittir. Bu durumda çoğaltılan eserlerin, dijital platformlarda yeniden iletim yoluyla veya başka platformlar üzerinden paylaşılması umuma iletim hakkının ihlali olacaktır. Yukarıda çoğaltma hakkı kapsamında verilen örneklerden yola çıkacak olursak bir şarkının alınmış ses kaydının  bir müzik platformunda paylaşılması, kopyalanmış bir grafik tasarımın aynı veya başka platformlarda paylaşılması dijital ortamlarda umuma iletim hakkının ihlaline örnek verilebilir.

• Eserde Değişiklik Yapılmasını Önleme Hakkı


Eser sahibinin izni olmadıkça, kimse tarafından, eser üzerinde veya eser sahibinin isminde  kısaltmalar, eklemeler veya başka değişiklikler yapılamamaktadır. Eser sahibinin izni olmadan yapılan paylaşımlarda eserin hususiyetini, mahiyetini etkileyecek değişiklikler yapan kullanıcılar eser sahibinin manevi haklarından olan eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkını da ihlal etmiş olacaktır. Manevi hakların devrinin geçerli olmadığını miras yoluyla mirasçıya dahi geçemediğini hatırlatmak gerekir. Bu noktada eser sahibi, eser üzerinde yapılan değişiklikleri her zaman engelleyebilecek olup, kullanıcıların telif ihlali yapmamak için eser sahibinin adında veya eser üzerinde izinsiz değişiklikler yapmaması gerekmektedir. 



Diğer yandan işleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayın hakkı gibi mali hakların devredilmiş olması halinde eser üzerinde yapılması gereken değişiklikler devredilen kişi tarafından eser sahibinden izin alınmadan yapılabileceği gibi eserin şeref ve itibarını zedeleyecek herhangi bir değişiklik devre rağmen yapılamayacaktır. 


• Adın Belirtilmesi Hakkı


Eser sahibinin manevi haklarından olan adın belirtilmesi hakkı, eser sahibine eserini kendi adıyla, müstear adıyla veya adsız olarak umuma arz edilmesi veya yayınlanması noktasında karar verme yetkisi vermektedir. Eserin çoğaltılması, işlenmesi halinde işleme eser veya çoğaltılmış kopyası üzerinde adın belirtilmesi gerekmektedir. Adın belirtilmemesi halinde telif hakkı ihlali yapılmış olacaktır. 


• İşleme Hakkı


İşleme hakkını irdelediğimiz noktada işleme hakkına ve eser üzerinde yapılan oynamaların yeni bir eser yaratıp yaratmayacağı hususuna da değinmek gerekmektedir. İşleme hakkı bir eserden faydalanarak, esinlenerek, eser üzerinde oynamalar yaparak yeni bir eser yaratmak anlamına gelmektedir. Bir eserin en önemli unsuru eser sahibinin hususiyetini taşımasıdır. İşleme eserde eser üzerinde gerçekleştirilen eylemlerle ortaya çıkan eser kendi hususiyetini taşırken asıl eserden bağımsız olmamalı yani eser sahibinin hususiyetini de korumalıdır. Bir masaldan bir film yaratılması, bir eserin yabancı bir dilden Türkçe’ye çevrilmesi, bir heykelin yağlı boya tablo şeklinde resmedilmesi birer işleme eser örnekleridir. Daha önce de belirttiğimiz gibi işleme eserlerde asıl eser sahibinin adının belirtilmesi zorunludur. 



İşleme Eser ve Bağımsız Eser Ayrımı: Mevcut bir eserden esinlenerek, o eser üzerinde oynamalar, eylemler gerçekleştirerek ortaya çıkan eserin bağımsız bir eser mi yoksa işleme eser mi olduğu ayrımı çok önemlidir. Zira ortaya çıkan eserin kendi hususiyetini taşıması ve asıl eserin hususiyetinin kaybolması onu orijinal eser haline getirecek ve artık işleme eser olmayacaktır.  Bu durumda, işleme hakkı ihlallerinin tespitinde eserler üzerinde gerçekleştirilen değişikliklerle ortaya çıkan yeni eserin bağımsız bir eser mi olduğu yoksa işleme eser mi olduğunun doğru değerlendirilmesi büyük önem arz etmektedir.

 

(ii) Alıntı Yapma Suretiyle Telif Hakkı İhlali


Kullanıcıların yaptığı telif hakkı ihlallerinden başka bir tanesi ise alıntı yapmak suretiyle gerçekleştirilen ihlallerdir. Alıntı, diğer bir adıyla iktibas, halinde bir eserin bir kısmının başka bir eserde aynen kullanılması durumu ortaya çıkacaktır. Örneğin musiki eserlerle ilgili bir  videoda bir şarkıdan bir kesit yer alması,  bir hikayenin bir derlemede kullanılması hallerinde eser sahibinden izin alınmaması iktibasa dolayısıyla adın belirtilmesi hakkının ihlaline sebep olacaktır. Bu ihlalin önüne geçmek için eser sahibinin adının ve eserin kaynağının belirtilmesi gerekmektedir. 



Belirtelim ki, isim ve kaynak belirtmenin iktibas serbestisi denilen istisnai bir hali de bulunmaktadır.


• İktibas Serbestisi

İktibas serbestisi FSEK madde 35 ile düzenlenmiş olup hangi hallerde iktibas serbestisi olduğu tek tek sayılmıştır:



1. Alenileşmiş bir eserin bazı cümle ve fıkralarının bağımsız bir ilim ve edebiyat eserine alınması
   
2. Yayımlanmış bir bestenin en fazla tema, motif, pasaj ve fikir türünden parçalarının bağımsız bir musiki eserine alınması 
3. Alenileşmiş güzel sanat eserlerinin ve yayımlanmış diğer eserlerin, amaca uygun bir bağlamda  ve münderacatını aydınlatmak maksadıyla bir ilim eserine konulması 
4. Alenileşmiş güzel sanat eserlerinin bilimsel amaçlı konferans veya derslerde, konuyu aydınlatmak için projeksiyon ve buna benzer vasıtalarla gösterilmesi



Öncelikle bir eserden iktibas serbestisi kapsamında alıntı yapılabilmesi için o eserin alenileşmiş bir eser olması şartı aranmaktadır. Daha sonra ise eserin türü belirlenerek eserden ne müddetçe alıntı yapılabileceğine bakılmalıdır. Görüldüğü üzere alıntı kanunda sayılan şart ve amaçlara uygun olduğu sürece iktibas serbestisi kapsamına girecektir. 

 

IV. Dijital Platformlar Açısından Değerlendirme

Dijital platformların da nezdinde gerçekleştirilen telif ihlallerinden sorumluluğu bulunmaktadır. 5651 sayılı İnternet Kanunu uyarınca dijital platformların telif ihlallerinden sorumluluklarını değerlendirirken karşımıza yer sağlayıcı kavramı çıkmaktadır. İnternet Kanunu 2. maddesinde yer sağlayıcıyı şöyle tanımlamıştır:

“Yer sağlayıcı: Hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten gerçek veya tüzel kişiler”

Dijital platformlar yer sağlayıcı konumundayken, yerine göre içerik sağlayıcı kapsamına girebileceğini de belirtelim. Konunun netleşmesi adına bir örnek vermek isteriz. Makale paylaşılan bir sitede, kullanıcılar makaleleri yani bilgi ve verileri üreten, değiştiren, sağlayan gerçek veya tüzel kişiler olacaktır. Söz konusu yer sağlayıcı platform da makale paylaşıyorsa yer sağlayıcı olmanın yanında içerik sağlayıcı olarak da nitelendirilecektir. Ancak yalnızca başkalarının makale paylaşabileceği bir ortam oluşturuyor ve işletiyorsa yalnızca yer sağlayıcı olacaktır.

İnternet Kanunu uyarınca içerik sağlayıcıların ve yer sağlayıcıların sorumlulukları farklılık göstermektedir. Kullanıcılar içerik sağlayıcıların kapsamına girdiği için içerik sağlayıcıların yükümlülüklerini (III) numaralı bölümde belirtmiş idik.

Yer sağlayıcıların yükümlülükleri ise İnternet Kanunu madde 5 ile düzenlenmiştir:

1. Yer sağlayıcı, yer sağladığı içeriği kontrol etmek veya hukuka aykırı bir faaliyetin söz konusu olup olmadığını araştırmakla yükümlü değildir.

2. Yer sağlayıcı, yer sağladığı hukuka aykırı içeriği erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından kaldırılması hususunda haberdar edilmesi hâlinde yayından çıkarmakla yükümlüdür.

3. Yer sağlayıcı, yer sağladığı hizmetlere ilişkin trafik bilgilerini bir yıldan az ve iki yıldan fazla olmamak üzere yönetmelikte belirlenecek süre kadar saklamakla ve bu bilgilerin doğruluğunu, bütünlüğünü ve gizliliğini sağlamakla yükümlüdür.

4. Yer sağlayıcılar, yönetmelikle belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde yaptıkları işin niteliğine göre sınıflandırılabilir ve hak ve yükümlülükleri itibarıyla farklılaştırılabilirler.

5. Yer sağlayıcılık bildiriminde bulunmayan veya yükümlülüklerini yerine getirmeyen yer sağlayıcı hakkında Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı tarafından 100.000 Türk lirasından 1.000.000 Türk lirasına kadar idari para cezası verilir.

Özetlemek gerekirse, içerik sağlayıcılar, internet ortamında kullanıma sundukları her türlü içerikten sorumluyken yer sağlayıcı, haberdar edilmesi halinde, yer sağladığı hukuka aykırı içeriği yayından kaldırmakla yükümlüdür.

 

V. Telif Hakkı İhlallerinin Sonuçları

Telif hakları dijital platformlar yoluyla ihlal edilen eser sahiplerinin, ihlali kaldırması ve önüne geçmesi için FSEK ile ek madde 4 düzenlenmiştir:

“Dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla servis ve bilgi içerik sağlayıcılar tarafından eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerinin bu Kanunda tanınmış haklarının ihlâli halinde, hak sahiplerinin başvuruları üzerine ihlâle konu eserler içerikten çıkarılır. Bunun için hakları haleldar olan gerçek veya tüzel kişi öncelikle bilgi içerik sağlayıcısına başvurarak üç gün içinde ihlâlin durdurulmasını ister. İhlâlin devamı halinde bu defa, Cumhuriyet savcısına yapılan başvuru üzerine, üç gün içinde servis sağlayıcıdan ihlâle devam eden bilgi içerik sağlayıcısına verilen hizmetin durdurulması istenir. İhlâlin durdurulması halinde bilgi içerik sağlayıcısına yeniden servis sağlanır. Servis sağlayıcılar, bilgi içerik sağlayıcılarının isimlerini gösterir listeyi her ayın ilk iş günü Bakanlığa bildirir. Servis sağlayıcılar ile bilgi içerik sağlayıcıları, Bakanlıkça istendiği takdirde her türlü bilgi ve belgeyi vermekle yükümlüdür. Bu maddede belirtilen hususların uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlık tarafından çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.”

Anılan madde ile eser sahipleri öncelikle ihlalin gerçekleştiği içerik sağlayıcısına başvurmalı ve içeriğin 3 gün içinde kaldırılmasını talep etmelidir. İçerik sağlayıcının ihlale sebep olan içeriği kaldırmaması halinde eser sahibi Cumhuriyet savcısına başvuru yaparak erişim sağlayıcıdan ihlali gerçekleştiren içerik sağlayıcıya erişimin kaldırılmasını talep edebilir. İhlalin durdurulmasıyla birlikte içerik sağlayıcı yeniden erişime açılacaktır. Bu noktada  kafa karışıklığına mahal vermemek adına erişim sağlayıcının erişimin kaldırılması kararını barındırma hizmeti sunan yer sağlayıcıya göndererek ihlale sebep olan içeriği kaldırtacağını belirtelim.

Telif hakları ihlal edilen eser sahibi, içerik sağlayıcıya ulaşamıyorsa yer sağlayıcıya ulaşmalıdır. Dijital platformların genellikle telif ihlallerinin ihbar edilebildiği bir sistemi bulunmaktadır. Böyle bir sistem varsa bu yolla da içeriğin kaldırılması istenebilir.

Bunun dışında eser sahibinin, telif haklarının ihlali doğrultusunda ihlal bildirimi yapılmasına rağmen ihlale sebep olan içeriğin kaldırılmaması halinde, maddi ve manevi tazminat davası açarak tazminat talep etme hakkı da bulunmaktadır. Ayrıca belirtmek gerekir ki eser sahibi yukarıda açıklanan yolla içeriği kaldırtmış bile olsa yine tazminat davası açma yoluna gidebilecektir.

 

Av. Defne Koru